RHESUS ETKENİ
Rhesus etkeni kişilerin kanlarını birbi­rinden ayıran en önemli özelliktir. Landsteiner ve Wiener adlı bilginler 1940'ta, Macacus Rhesus maymunları­nın alyuvarlarında özel bir madde keş­fetmişler ve buna "Rhesus etkeni" adını vermişlerdir. Daha sonra, bu etkenin in­sanların yüzde 82'sinin alyuvarlarında varolduğu ortaya çıkarılmıştır; insanla­rın yüzde 18'inde bu madde yoktur. Rhesus etkeni taşıyan kişilerin kanı "Rh pozitif", bu etkeni taşımayanların kanı ise"Rh negatif" olarak adlandırılır. "Rh negatif" ve "Rh pozitif" kişiler ara­sında yapılacak bir kan alışverişi bazı tehlikeler gösterir: örneğin, bir kan ver­me işlemi sırasında, Rh negatif bir kişi, Rh pozitif kan alırsa, çok ciddi bir tehli­ke ortaya çıkar.
Döl ütün kanıyle annenin kanı arasında­ki bir uyuşmazlık ciddi tehlikelere yol açabilir. Rh negatif bir kadınla Rh pozi­tif bir erkeğin birleşmesinden doğan ço­cuk, babası gibi, Rh pozitif kan taşıya­bilir. Daha önce de söylediğimiz gibi, dölüt, anneninkinden bağımsız olarak dolaşan kendi kanını kendisi üretir. Bu­nunla birlikte, son aracılığıyle, dölüt kanının çok küçük de olsa bir bölümü annenin kan dolaşım sistemine sızabilir. Rh negatif bir annenin vücudu, bu du­rumda, kendini savunmak için, bağışık­lık cisimleri üretir. Bu bağışıklık cisimle­ri de sondan geçerek, çocuğun alyuvar­larını yok ederler. Bu durumda hemoli-tik denilen bir çeşit kansızlık ortaya çı­kar.
Bu hastalık, annenin ürettiği bağışıklık cisimlerinin miktarına bağlı olarak az ya da çok tehlikeli olur. Bu nedenle, Rh negatif bir kadın, gebeliğin başından itibaren, sık sık kan tahlilleri yaptırarak vücudundaki "bağışıklık cisimleri oranı­nı", yani kanında bulunan Rh yok edici bağışıklık cisimlerinin miktarını denet­lemelidir.
Eğer bağışıklık cisimleri oranı çok yük­sek ise (ki bir doğumda birden çok ço­cuk doğuran kadınlarda, gebeliğin so­nunda, durum genellikle böyledir), dok­tor çoğu kez doğumu erkene almayı öğütler. Bu durumda, genellikle sezar­yene başvurulur. Bebekte özel bir durum görülürse, hemen kanı değiştiri­lir. Dölütün Rh pozitif etkeninin Rh ne­gatif anne üzerindeki etkisini ortadan kaldırabilecek ve sonuç olarak, annenin ürettiği bağışıklık cisimlerinin saldırısı­na uğradığı zaman Rh pozitif dölütte meydana gelen karışıklıkları önleyebile-
cek birçok çözüm yolları araştırılmakta­dır.
örneğin, dölütün karın zarı boşluğuna hemolitik hastalığın yok ettiği kanı kar­şılayacak şekilde Rh negatif alyuvarlar şırınga etme olanağı araştırılmıştır. Dölütün bir bacağını çıkarmak ve da­marlardan birinden kan vermek amacıy-ledölyatağı çeperini kesme, daha sonra doğumu beklemek üzere çocuğu yeni­den dölyatağına kapama yolları da de­nenmiştir. Ancak bu işlemler kolayca gerçekleştirilemeyen son derece güç ameliyatlardır. En çıkar yol ciddi durum­larda bebeğin kanını değiştirmektir. Rh uyuşmazlığından doğan kansızlığa çok sık rastlanmaz. İstatistiklere göre oran 1666 gebelikte 1'dir. Ayrıca, Rh pozitif bir çocuğun varlığının Rh negatif annede zorunlu olarak bağışıklık cisim­leri üretimine yol açmadığını da belirt­mek gerekir. Rh negatif bir kadının ilk gebeliği genellikle kazasız geçer. (Tabii daha önceleri anneye Rh pozitif kan verilmemişse.) Çünkü annenin organiz­ması çocuğa zarar verebilecek kadar çok bağışıklık cismi üretecek zaman bu­lamaz.
İkinci ya da üçüncü gebelik sırasında, annenin kanında Rh yok edici bağışıklık cisimlerinin miktarı gittikçe artar ve dö­lüt kansızlık tehlikesiyle daha çok karşı­laşır.
Tıp, bugün bu düşüncelere dayanarak, Rhesus sorununu çözmek için başka bir yola girmiştir. Sero-profilaksi adı verilen bu yönteme göre, eğer Rh negatif bir kadına Rh pozitif kan verilmişse, ya da bu kadın daha önce Rh pozitif bir çocuk doğurmuşsa, hatta kanı Rh pozitif olan bir çocuk düşürmüşse, bu kadına, ka­nında bulunabilecek dölüt alyuvarlarıy-le savaşarak onları yenecek özel serum­lar yardımıyle bağışıklık kazandırılır. Böylece, annenin organizması artık Rh yok edici bağışıklık cisimleri üretmez ve sonuç olarak kadının daha sonraki ge­belik durumunda çıkabilecek güçlükler başından önlenmiş olur.